p.o. wzg. 319 "Nowy Bytom"

Punkt oporu wzg.319, położony w rejonie Rudy Śląskiej - Nowy Bytom i Czarny Las, jest najdalej wysuniętym odcinkiem umocnionym na zachód od Katowic. Znajdował się u nasady tzw. "klina bytomskiego" i zamykał drogi wychodzące z Zabrza. Składał się z obiektów wyposażonych w kopuły i półkopuły pancerne, działa i ckm-y. W głębi punktu oporu znajdują się umocnione koszary i magazyn amunicji. Z ciężkich schronów do naszych czasów nie dotrwały obiekty Nr 24 i 28 (4 i 7 na mapie) oraz jeden schron pozorno - bojowy, który znalazł się w nasypie kolejowym. Ile ponad to obiektów pozornych i pozorno - bojowych rozebrano, trudno ocenić, gdyż nie zachowała się żadna dokumentacja tego odcinka umocnień. Obiekt Nr 24, sądząc po ilości zużytego materiału (529 m3 betonu) należał do schronów średniej wielkości i nie odbiegał wymiarami od swych najbliższych sąsiadów. Natomiast Nr 28 ze swymi 490,25 m3 był jednym z mniejszych obiektów na tym odcinku. Został rozebrany w 1973 roku.

Schron bojowy z roku 1937 powstał w klasie odporności "D" i został wyposażony w pancerną kopułę bojową sygnowaną W.I. - 1938 20/16. Kanały wentylacyjne w schronie poprowadzono w podłodze. Uzbrojenie stanowiło 3 ckm, 1-2 rkm. Posiada dwa wyjścia ewakuacyjne, ze strzelnicami rkm flankującymi zapole schronu. Obiekt jest w dobrym stanie, choć poważnie rozkradziny. Ze względu na wybudowaną po wojnie linię kolei przemysłowej, układ ziemny i równie ogniowe zostały zdegradowane. Wejście do kopuły jest znacznie mniejsze od zwykle stosowanego i ma kształt trapezu.

Schron bojowy do ognia czołowego powstały w klasie odporności "D" wyposażony jest w dwie pancerne kopuły bojowe (W.I. - 1938 4/4, W.I. - 1938 16/14). Położony jest na wzgórzu, flankuje skrzyżowanie drogi z Zabrza. Uzbrojenie stanowiły 2 ckm w kopułach, 1-2 rkm. Wyjście ewakuacyjne osłaniało swoją strzelnicą zapole schronu. Obiekt zachowany w dobrym stanie, posiada kopuły pancerne, w których zachowały się kolumny lawety ckm.

Jedynym ocalałym elementem tego obiektu jest kopuła pancerna mod.38A produkcji Zakładów Ostrowieckich o sygnaturze ZO 1938 143 N1074. Obecnie jest ona wyeksponowana na terenie hurtowni stali w Siemianowicach Śląskich.

Najcięższy schron bojowy artylerii polowej(tradytor północny) wybudowany został w klasie odporności "E". Jest to jedno kondygnacyjny obiekt, wyposażony w półkopułę ckm (W.I. - 1938 105/18) i kopułę obserwacyjną (ZO 1936 N28). Uzbrojenie schronu stanowiła armata 75mm, 3 ckm (w tym ckm w półkopule pancernej) i rkm. Obiekt jest w dobrym stanie, znajduje się na terenie Górnośląskiej Spółki Gazowniczej przez co dostęp do niego jest ograniczony. Zachowała się półkopuła pancerna ckm z wkładkami w strzelnicach i kopuła obserwacyjna starego typu . Nie posiada pancerzy strzelnic i drzwi pancernych. W wejściu zasypanym resztkami kabli energetycznych zachowało się dolne skrzydło drzwi pancernych. Obiekt zaśmiecony i mocno zarośnięty.

fot. za: Denkschrift über die polnische Landbefestigung, Berlin 1941,s. 168.

Schron bojowy, wykonany w klasie odporności "D" wyposażony w półkopułę (W.I. - 1938 2/2) i kopułę bojową (W.I. - 1938 3/5). Posiada strzelnicę rkm flankującą wejście główne. Wyjście ewakuacyjne jest drugą strzelnicą rkm osłaniającą zapole schronu. Uzbrojenie stanowiły 2 ckm w kopułach i 1-2 rkm. Obiekt jest w nienajlepszym stanie, zachował obie kopuły, jedna z nich jest częściowo zasypana ziemią - przez strzelnice dostaje się do środka woda. W wyniku prac przy poszerzaniu drogi oraz przy rurociągu biegnącym przy wejściu do obiektu, układ ziemny został częściowo przekształcony.

Na zapolu pozycji znajduje się piętrowy budynek koszarowy kompanii fortecznej "Nowy Bytom" z dobudowanym schronem bojowym - oryginalny Nr 29a. Obiekt powstał w klasie odporności "C" i jest o tyle ciekawy, że posiada dwie kondygnacje i własną, niezależną, izbę mieszkalną z czterema pryczami. Izba bojowa na górnej kondygnacji oraz wejście z dolnej są na tyle durze, że w razie potrzeby umożliwiają użycie armaty p.panc. Wyjście ewakuacyjne prowadzi do garażu dla armaty p.panc. i stanowi strzelnicę broni ręcznej. Uzbrojenie schronu stanowiło 2 ckm i 1-2 rkm. Budynek koszarowy jest w dobrym stanie, dobudowany schron zachował wrota pancerne garażu na armatę, pancerze strzelnic, drzwi gazoszczelne i resztki instalacji elektrycznej. Od zewnątrz strzelnice ckm zostały zamurowane. Drugi, mniejszy schron przykoszarowy oznaczony jako Nr 29b znajduje się kilkadziesiąt metrów dalej i jest dobudowany do dawnego budynku gospodarczego, dziś przebudowanego na domek jednorodzinny.

Schron bierny pełniący rolę magazynu amunicji. Sam obiekt zachowany jest w dobrym stanie, jednakże wały zostały częściowo zniekształcone, zasypując podjazd do schronu. W efekcie jest on prawie całkowicie zasypany, a w środku utrzymuje się woda. W lesie, pomiędzy magazynem a koszarami ślady zaopatrzeniowej linii kolejowej.

Obiekt znajduje się nieopodal przystanku autobusowego i jest lekko przysłonięty przebiegającym tam rurociągiem oraz zarośnięty krzakami. Jego stan jest nienajlepszy. Pozbawiony jest całkowicie nasypów ziemnych i ma mocno ukruszone fragmenty narożników.

Schron bojowy powstały w klasie odporności "D" został wyposażony w pancerną kopułę bojową (ZO 1938/147 N1078). Uzbrojenie stanowiły 2 ckm-y, jeden w kopule, jeden w bocznej strzelnicy oraz 1-2 rkm. Podczas adaptacji obiektu na magazyn materiałów wybuchowych KWK "Pokój" usypano wokół niego wał ziemny zabezpieczający przed ewentualną falą podmuchową. Kopuła schronu jest przecięta palnikiem przez zbieraczy złomu.

Najcięższy schron bojowy wybudowany został w klasie odporności "E". Wyposażony w kopułę pancerną sygnowaną W.I. - 1938 18/15. Uzbrojenie schronu stanowiła armata p.panc 37mm zamontowana na specjalnej suwnicy, 3 ckm (w tym jeden w kopule pancernej), rkm. Obiekt jest w dobrym stanie, zachował układ ziemny. Niedawno został wysprzątany więc można go bez obaw zwiedzać.

Kolejny najcięższy schron artylerii polowej (tradytor południowy) powstały w klasie odporności "E". Obiekt posiada kopułę obserwacyjną (ZO 1937 N990 66) i półkopułę pancerną (W.I. - 1938 1/1). Uzbrojenie schronu stanowiła armata 75mm, 2 ckm (jeden w półkopule pancernej i jeden w strzelnicy ściennej), 1-2 rkm. Funkcję wyjścia ewakuacyjnego spełniał otwór strzelnicy działowej. Schron jest w dobrym stanie, zachował pancerze, w szybie kopuły obserwacyjnej bezdomni wymurowali piec, zaśmiecony. Obecnie jest zamieszkały.

Ciężki schron bojowy wyposażony jest w półkopułę pancerną ckm i kopułę obserwacyjną (ZO N1937 990 67). Uzbrojony był w 2 ckm, 2 rkm. Posiada wyjście ewakuacyjne, które pełniło także rolę strzelnicy rkm flankującej wejście do schronu od zapola. Obiekt jest w dobrym stanie, zachowała się półkopuła pancerna i kopuła obserwacyjna. Podczas budowy pobliskiego osiedla, wykonawca bezmyślnie i niepotrzebnie uszkodził układ ziemny. Obecnie obiekt jest staraniem "Pro Fortalicium" przywracany do świetności, ale wydaje się to syzyfową pracą, bo cały efekt natychmiast jest niweczony przez okolicznych wandali.

fot. z arch. P. Skupnia